Matsalolin Da Ke kunshe Cikin Sashe Na 77 Na Kundin Gyaran Haraji Na Shugaba Tinubu Ga Arewacin Najeriya

Kundin gyaran haraji da Shugaba Bola Ahmed Tinubu ya gabatar, wanda ya haɗa da sashi na 77 mai jayayya, yana da nufin sake fasalin tsarin harajin Najeriya don samar da inganci da gaskiya. 

Sai dai aiwatar da wannan kundin na ɗauke da matsaloli masu yawa game da tasirin tattalin arziki ga Arewacin Najeriya, yayin da zai ƙara fa’idantar da jihohi irin su Legas. A ƙasa akwai cikakken bayani kan tasirin wannan gyaran, tare da ƙididdiga da bayanai.

Muhimman Sassa Da Tasirinsu

1. Sashe Na 77: Tsarin Raba VAT

 • Sauye-Sauyen Da Aka Gabatar: Za a koma kan tsarin rarraba VAT bisa cin gashin kai, inda za a fi bai wa fifiko wajen asalin da aka samu harajin fiye da rarraba shi daidai tsakanin jihohi ko bisa yawan jama’a.

 • Tasiri Ga Legas:

Legas tana samar da sama da 50% na jimillar kudaden VAT a Najeriya saboda matsayinta na cibiyar tattalin arziki, inda kamfanoni da dama ke da hedikwatarsu, akwai kasuwanci mai yawa, da kuma sayayya na alfarma. Misali:

 • A shekarar 2022, Legas ta tara sama da ₦535 biliyan na VAT, yayin da Kano ta tara kusan ₦40 biliyan, duk da cewa yawan jama’ar Kano ya fi na Legas  .

 • Bisa tsarin nan na sabon tsarin, Legas za ta sami ƙarin kaso daga VAT, wanda zai taimaka wajen inganta ababen more rayuwa da kuma bunkasa kasuwanci.

 • Tasiri Ga Jihohin Arewa:

Jihohin Arewa, waɗanda suka dogara sosai kan tsarin rarraba VAT daidai, na fuskantar asarar kusan 30–40% na tallafin da suke samu a yanzu. Wannan zai shafi jihohi kamar Sokoto, Gombe, da Zamfara, waɗanda ba su da wani babban kasuwanci, kuma sun dogara da rabon kuɗaɗen tarayya.

2. Tsarin Tattara Haraji Na Tsakiya

 • Tsarin Da Ake Amfani Da Shi Yanzu: Jihohi suna tattara wasu nau’ikan haraji daban-daban (kamar harajin muhalli da na aikin gona), wanda ke ba su damar samun kuɗin shiga na kansu.

 • Gyaran Da Aka Gabatar: Za a koma tsarin da ke tattara dukkan haraji ta hannun cibiyoyin tarayya kamar Hukumar Tara Haraji Ta Tarayya (FIRS).

 • Tasiri:

 • Jihohi kamar Kano da Kaduna, waɗanda ke da nau’ikan haraji na gida da yawa, na iya rasa ikon tattara harajin kansu da kuma kuɗaɗen shiga na miliyoyin naira a kowace shekara.

 • Tattalin arzikin Arewa, wanda ya dogara sosai kan aikin gona, na iya fuskantar mummunan tasiri, saboda ƙarancin bunkasar darajar kayan aikin gona idan aka kwatanta da ayyukan kasuwanci a Legas.

3. Tasirin A Bangarori Daban-Daban

 • Tattalin arzikin Arewa da ya dogara kan aikin gona da cinikayya maras tsari ya sha bamban sosai da tattalin arzikin Legas da ya haɗa da sassa da dama (kamar bankuna, jigilar kaya, da masana’antu). Misali:

 • Cinikayyar maras tsari a Kano na samar da kuɗaɗen shiga sosai amma yana bayar da ƙananan gudunmuwa ga VAT, wanda ke sa tsarin nan na asalin samuwar haraji ya zama mai son kai.

 • Harajin kamfanonin Legas, wanda ke da alaƙa da sassa da aka tsara sosai, zai ƙara amfani da sabon tsarin.

Cikakken Bayani Da Ƙididdiga

Bayanan Hukumar Kididdiga Ta Kasa (NBS)

 • Rabewar Gudunmuwa Ga VAT (2022):

 • Legas: 55% na jimillar kuɗaɗen VAT.

 • Jihohin Arewa Gabaɗaya: Bai wuce 25% ba, inda mafi yawan kuɗaɗen suka fito daga Kano da Kaduna.

 • Kimanta Asarar Kuɗaɗe Ga Arewa:

 • Rarraba VAT na iya rage tallafin da jihohin Arewa ke samu da ₦150–₦200 biliyan a kowace shekara, musamman a fannoni kamar ilimi, kiwon lafiya, da ayyukan more rayuwa.

Banbance-Banbancen Ci Gaban Tattalin Arziki

 • Ci Gaban GDP:

 • GDP na Legas: ₦33.7 tiriliyan (2022)—wanda ya zarce jimillar GDP na jihohi 19 na Arewa.

 • GDP na Kano: ₦2.3 tiriliyan, wanda ya dogara sosai kan cinikayya da kasuwanni maras tsari.

 • Yawan Jama’a Da Ayyukan Tattalin Arziki:

 • Arewa na da kusan 60% na yawan jama’ar kasa, amma tana bayar da ƙasa da 30% na ayyukan tattalin arziki, wanda ke bayyana rashin daidaito da wannan tsarin zai ƙara dagula.

Kiraye-Kiraye Ga Masu Ruwa Da Tsaki A Arewa

 1. Tsayawa Tsayin Daka A Majalisar Dokoki:

 • ‘Yan majalisar Arewa su yi kira da a sake duba tsarin rarraba VAT don tabbatar da cewa an saka yawan jama’a da adalci a cikin tsarin.

 2. Bunkasa Tattalin Arziki:

 • Zuba jari a fannoni kamar sarrafa kayan gona da makamashi mai sabuntawa.

 3. Sanar Da Jama’a:

 • Wayar da kan al’umma game da illolin tattalin arziki na wannan gyaran.

Kammalawa

Sashe na 77 na kundin gyaran haraji na iya kara dagula rashin daidaito a tsakanin yankunan Arewa da Kudu. Yayin da Legas ke ƙara mamaye tattalin arziki, Arewa na fuskantar matsalar rasa mahimman albarkatun da suke da muhimmanci ga ci gabanta. Hadin kai da tsari mai kyau sun zama dole don kare muradun yankin da tabbatar da daidaito a cikin cigaban kasa.

Muhimman Sassa Da Tasirinsu

Engr. Bashir I. Bashir

30 ga Nuwamba, 2024

Kano, Najeriya